خارشُتُر یا آدور (نام علمی Alhagi maurorum) گیاهی است پایا از خانواده باقلائیان (Papilionaceae یا Fabaceae) از زیرخانواده باقالاها (Faboideae) و یکی از بنشن‌ها بشمار می‌رود. نام دیگر آن علف ترنجبین است.
میوه این خانواده ناشکوفا است. بوته‌های آن نیمه‌درختچه‌ای و نیمه‌چوبی است که تا ارتفاع ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر می‌رسد. ساقه‌های آن سبزرنگ با خارهای تیز نوک‌زرد است. ∗ ادرارآور و ضد سیاه‌سرفه و تب و لرز است.∗ کاسبرگ آن بدون کرک، زنگ‌مانند و با پنج دندانه مثلثلی کوتاه نوک تیز است. دانه‌های آن در درون نیامک پهلوی هم قرار دارند.∗
خارشتر از نظر پزشکی سنتی دارای طبع سرد است و برای رفع صفرا و سنگ کلیه و مثانه مؤثر است. خارشتر یکی از علوفه‌های خوراکی برای دامها بویژه بزها است.∗ این گیاه مقاوم به سرما و دارای ریشه عمیق است و به آب کمی نیاز دارد. خارشتر برای گیاهانی مانند غلات و چغندر به عنوان علف هرز بشمار می‌آید.
ریشه‌های خارشتر گاه تا ژرفای ۵ تا ۷ متر هم می‌رسد. میوه آن را ترنجبین (تَراَنگَبین) می‌نامند که به معنی عسل تر است. این گیاه در شوره‌زارهای ایران، عربستان، صحرای سینا، سوریه و هند و پاکستان تا ارتفاع ۴۰۰ متری از سطح دریا می‌روید.
خارشتر، گياهي است چندساله به ارتفاع ۲۰ تا ۱۲۰سانتي‌متر و داراي شاخه‌هاي متعدد خاردار به‌رنگ سبز تا سبز مات. طول خارها، از ۱ تا ۶سانتي‌متر متغير بوده و زاوية آنها، تقريباً راست است. برگ‌ها، بيضي‌شكل به‌طول۱۰ تا ۱۵ و عرض۳ تا ۵ ميلي‌متر و گُل‌ها، كه معمولاً در محور خارها و به‌تعداد ۲ تا ۸عدد در هر خار ظاهر مي‌شوند، به‌رنگ قرمز ارغواني تا جگري هستند. كاسة گُل، بدون كُرك است و ميوه، به‌صورت نيام دانه‌تسبیحی، حاوي ۴ تا ۷دانه مي‌باشد. سطح نيام، صاف یا داراي خارهاي كوتاه است. در دنيا، ۱۲گونه خارشتر وجود دارد كه فقط ۲گونة آن در ايران مي‌رويد. گونة غالب در ايران، Alhagi maurorum است كه شرح گياهشناسي آن، در بالا آورده شد؛ اما گونه‌اي ديگر به‌نام Alhagi graecorum نيز در جنوب و جنوب‌غربي ايران مي‌رويد كه قدّي كوتاه‌تر، خارهاي انبوه‌تر، كاسة گُل كاملاً دندانه‌دار، ميوة پوشيده از كرك‌هاي ابريشمي فشرده و نيامي تقريباً دانه‌تسبیحی دارد. اين گياه را پيش‌تر به‌نام Alhagi maniferaمي‌شناختند. خارشترِ غالب يا Alhagi maurorum، داراي اسامي قبلي و مترادف A. persarum،A. camelorum و A. pseudalhagiبوده است. نام‌هاي ديگر فارسي خارشتر عبارت است از خاراشتر، خاربز و علف ترنجبين، كه در گناباد به آن خرنگبين (خارانگبين) مي‌گويند. نام عربي اين گياه، الحاج است كه نام علمي گياه، Alhagi نيز از همين واژه گرفته شده است. واژة camelorum نيز به زبان لاتين، به معني شتر است.
ريشة خارشتر بسيار عميق، قوي و گسترده است؛ به‌طوري‌كه يكي از عوامل تخريب بناهاي باستاني به‌شمار مي‌رود. اين گياه معمولاً در بيابان‌ها ومناطق كويري مي‌رويد؛ اما به‌صورت يك علف‌هرز سِمِج در اكثر مزارع، باغ‌ها و زمين‌هاي دست‌ورزي‌شده، به‌سرعت گسترش پيدا مي‌كند و حتي گاهي آسفالت را نيز شكافته و از آن سر بَر مي‌آورد.
اين گياه در قسمت‌هاي مختلف پرديس دانشگاه فردوسي مشهد، به‌وفور قابل‌مشاهده است.
جالب است بدانيم هرچند خارشتر، مورد تعليف شتر و بُز قرار مي‌گيرد و زنبور عسل نيز به گُل‌هاي آن علاقه دارد، اما تنها در بعضي زيست‌بوم‌هاي خاص و در صورت وجود و فعاليت حشره‌اي خاص مي‌تواند ترنجبين توليد كند.
خواص و كاربردها
طبيعت خارشتر از نظر حكماي طبّ سنتي، خيلي گرم‌وخشك است و به‌عنوان مُدرّ و مُسهِل از آن بهره مي‌برند. همچنين، جوشاندة آن مُعرِّق است و ماليدن روغن برگ‌هاي آن براي روماتيسم مفيد است. گُل‌هاي آن نيز براي التيام بواسير مؤثر است. بر طبق تحقيقات جديد مشخص شده است كه مواد موجود در ريشة خارشتر مي‌تواند در تقويت سيستم دفاعي بدن مؤثر واقع شود و لذا گزينة مناسبي براي درمان و مهار بيماري ايدز به‌شمار مي رود. برخلاف باور رايج و برخي مطالب مكتوب و مجازي، عرق خارشتر هيچ تأثيري در از‌بين‌بردن سنگ‌هاي كليوي و مثانه ندارد. بر همين اساس، بر طبق تحقيقاتي كه به سرپرستي آقاي دكتر ايرج افتخار شاهرودي، پزشك متخصص كليه و مجاري ادراري انجام شده است، تأثير عرق خارشتر بر دفع سنگ‌هاي كليه و مثانه، به لحاظ علمي تأييد نشده است.
به نقل از دکتر سلام
